Webinar ‘Wat kun je als IBP VP-gebied met de Erfgoed Deal?’

Welke mogelijkheden biedt de Erfgoed Deal? Deze vraag stond centraal tijdens het IBP VP Erfgoed Deal webinar, op 14 mei 2020. Circa 50 deelnemers luisterden aandachtig naar uitleg over de deal, en hoorden hoe IBP VP-gebied Laag Holland als eerste deze ‘erfgoedsteun’ in de wacht sleepte.

Marjorie Verhoek, projectleider van het programmabureau Erfgoed Deal, startte het webinar met een nadere uitleg: “De Erfgoed Deal is een samenwerkingsverband tussen de landelijke overheid, lagere overheden en maatschappelijke organisaties actief in de ruimtelijke ordening en erfgoedzorg. Een deal van en voor initiatiefnemers dus.” Bij deze deal draait het niet om het najagen van potten geld. De inhoud staat voorop, waarbij het zaak is slim te combineren en gebruik te maken van kansen om je gebiedsopgaven te realiseren. Kortom, een mooi voorbeeld van ‘dynamisch programmeren’, zoals we vanuit het IBP VP voorstaan.

De Erfgoed Deal is in 2019 gesloten door 13 partners. “Sinds oktober vorig jaar werken wij als programmabureau aan de realisatie van de ambities en doelen van deze deal”, aldus Verhoek. De centrale vraag van de Erfgoed Deal is ‘Welke rol kan cultuureel erfgoed spelen bij de diverse transitieopgaves waarmee Nederland kampt?’ Belangrijk, omdat erfgoed volgens ons houvast en inspiratie kan bieden bij de toekomstige inrichting van het landschap.” Bij cultureel erfgoed kun je onder meer denken aan landschappelijke elementen, zoals oude rivierdijken, maar ook aan bouwwerken die vanuit historisch oogpunt karakteriserend zijn voor een bepaald gebied.

Thematisch en stapsgewijs
Inmiddels is de eerste reeks projecten gefinancierd via de Erfgoed Deal. “We werken rond drie thema’s: klimaatadaptatie (o.a. vraagstukken rondom waterhuishouding zoals het tegengaan van droogte, het aanpassen van de loop van rivieren, versterking van dijken), energietransitie (vraagstukken rondom de inzet van nieuwe energiebronnen; zoals windturbines op land en in water) en stedelijke groei en krimp (beide processen beïnvloeden de inrichting van het buitengebied).”

Het verhaal van Verhoek maakte het nodige los in de chat, die veelvuldig gebruikt werd tijdens het webinar. Zo luidde een van de vragen: “Hoe stapel je nou alle opgaven, met andere woorden, hoe zorg je dat je daadwerkelijk integraal blijft werken?” Een terechte vraag, vindt Verhoek. “Daarvoor is een stapsgewijze aanpak nodig. Zo bekijken we nu met diverse partijen bij een bepaald project hoe we een Regionale Energie Strategie (RES) kunnen koppelen aan de Erfgoed Deal. Vervolgens wil je natuurlijk ook andere opgaves en thema’s meenemen. Het gehele proces integraal vormgeven, is uiteindelijk een verantwoordelijkheid van ons allemaal.”

Ontwerpend gebiedsaanpak
Laag Holland (Amsterdam Wetlands) is het eerste IBP Vitaal Plattelandgebied dat steun in de rug heeft gekregen van de Erfgoed Deal. Hoe heeft dit gebied dat aangepakt? Vera Geelen, projectleider veenlandschappen bij Staatsbosbeheer, geeft uitgebreid antwoord op deze vraag. Het project is ingediend vanuit de samenwerkende natuurorganisaties Landschap Noord-Holland, Natuurmonumenten, het Recreatieschap Noord-Holland en Staatsbosbeheer. De kern van haar verhaal vormt de ontwerpende gebiedsaanpak en uitvoering.

Geelen: “Ons einddoel was niet een definitieve tekening, maar een concreet perspectief op natuurherstel. Daarbij zijn we gestart met het gebied Waterland Oost, ten noorden van Amsterdam aan het Markermeer tot aan Monnickendam. Daarbij luidde de centrale vraag: ‘Hoe kan het er over 10 jaar al uitzien als je de biodiversiteit wil vergroten én de bodemdaling wil remmen én de beleving van het landschap wil versterken?’ Staatsbosbeheer heeft in opdracht van de Provincie Noord-Holland expertsessies georganiseerd. “Daaraan deden in totaal circa 140 mensen mee. Vanuit alle bij IBP-VP betrokken organisaties zijn er deelnemers geweest, naast vertegenwoordiging van lokale belangenorganisaties.”

De inzet op zowel uitvoering als deverbreding van de ontwerpende aanpak met experts naar een groter gebied leidde tot succes: in februari van dit jaar kreeg Laag Holland te horen dat zij een van de 7 partijen waren, die de eerste tranche van ruim 7 miljoen mochten verdelen. “In ons geval is dat € 570.000, aangevuld met nog eens € 630.000 vanuit de provincie voor uitvoering van de 1e stap Waterland Oost, en een vergelijkbare gebiedsanalyse en -proces voor het gehele IBP VP-gebied.

Marjorie Verhoek: “Die gedeelde financiering noemen wij het erfgoedinclusief maken van de opgave. Eventuele financiering vanuit de Erfgoed Deal loopt via een decentralisatie-uitkering naar het gemeentefonds of provinciefonds. Het is daarom belangrijk dat een project ondersteund wordt vanuit een gemeente of een provincie.” Overigens is co-financiering vanuit een gemeente of provincie geen vereiste. “Wel zoeken we naar voldoende middelen om de ambities van de Erfgoed Deal te kunnen realiseren.”

Met elkaar door

Welke tips heeft Geelen voor andere IBP VP-gebieden die de mogelijkheden van de Erfgoed Deal willen benutten? “Eigenlijk hebben wij met onze verkennende werkwijze perceel voor perceel in beeld gebracht hoe je dingen kunt doen. Ga je op deze manier ontwerpen, dan deel je alle belangen van alle partijen rondom de analyse. Dat is de winst in ons verhaal.” Daarbij stond de vraag ‘wanneer doe je het nu eigenlijk goed voor het beheer?’ volgens Geelen centraal. “Dan heb je het al snel over hele praktische zaken zoals ‘moeten we nu wel of niet bemesten?’ Dat soort discussies hebben we allemaal gevoerd in de analysefase. Met als resultaat een stevig perspectief over hoe het zou kunnen, en wat de samenhang van het geheel zou kunnen worden.”

Tegelijkertijd ligt er nog geen definitief gebiedsontwerp. “Dat is tot nu toe ook nooit de intentie geweest. We hebben onze verkenning tot nog toe alleen met IBP VP-initiatiefpartners gedeeld. Er moet breder met agrariërs, bewoners en gebruikers worden gepraat op basis van concrete inrichtingsplannen. Die zijn er echter nog niet, terwijl er al wel de nodige beroering is.” Een les die Geelen dan ook mee wil geven aan andere gebieden is “om je te blijven realiseren dat ‘je elkaar nodig hebt ook in het vervolgproces en je dit ook goed moet organiseren.”

Marjorie Verhoek sloot haar bijdrage af met een oproep: “Heb je een idee dat volgens jouw gevoel goed aansluit bij de Erfgoed Deal, dan kun je mij rechtstreeks mailen. In principe zijn er twee financieringsrondes per jaar gepland. We zitten nu in de ‘informele sparring’ voor ronde twee, ter voorbereiding op het officieel indienen van de plannen. Dat kan vanaf 15 september 2020.” De deal loopt tot en met 2022, waarbij er telkens in januari en in september de mogelijkheid is om projecten in te dienen.

Webinar terugkijken

Webinar gemist of nogmaals bekijken? Het webinar Erfgoed Deal en IBP VP is te zien via deze link.

Wilt u ook onderzoeken hoe deze deal uw integrale gebiedsplannen zou kunnen versterken? Of heeft u andere vragen over deze deal? Neem dan gerust contact op met het Programmabureau Erfgoed Deal.

Laag Holland (Amsterdam Wetlands) is het polder- en moerasgebied tussen Amsterdam en Alkmaar, met onder andere het Wormer- en Jisperveld, de Kalverpolder, de polder Westzaan, het Oostzanerveld, de Karnemelksepolder en Het Twiske. Dit forse gebied moet de komende jaren verduurzaamd worden door onder andere de afname van CO2, het tot stoppen brengen van de bodemdaling en het creëren van nieuwe natuur. Vragen die bij de Erfgoed Deal aan de orde komen zijn bijvoorbeeld ‘hoe maak je historische stads- en dorpskernen aardgasvrij en energieneutraal’, ‘hoe ga je om met monumentale woningen in krimpgebieden’ en ‘wat kunnen we leren van waterbeheer in het verleden bij hedendaagse wateroverlast’?