‘Ik zie dat stikstof slechts een verschijningsvorm is van een veel omvattender probleem. Eigenlijk zei Johan Remkes het heel mooi: we moeten ons realiseren dat niet alles kan!’ en ‘de provincie vervult een sleutelrol’. Lees de pakkende blog van Alex Datema, boer en voorzitter van agrarisch collectief BoerenNatuur in het Groningse Westerkwartier.

Als je mij, een boer, vraagt om een column te schrijven over de toekomst van de landbouw en dan ook nog in relatie tot de provinciale overheid, ja dan moet het wel bijna over stikstof gaan. Want op dat dossier komen we elkaar nu letterlijk tegen. Als je elkaar tegenkomt betekent dat dat er ook een manier moet zijn om het samen op te lossen. We hebben er namelijk beide belang bij dat er een oplossing komt. Het stikstof debat is helaas een loopgravenoorlog geworden waarbij er nu nog weinig zicht is op een gezamenlijke oplossing. Soms helpt het dan om even een stap achteruit te zetten en vanuit een breder en ander perspectief naar het probleem te kijken.

Ik zie dan namelijk dat stikstof slechts een verschijningsvorm is van een veel omvattender probleem. Eigenlijk zei Johan Remkes het heel mooi: we moeten ons realiseren dat niet alles kan! De manier waarop onze economie nu ingericht is gaat de draagkracht van het natuurlijk systeem in Nederland te boven. Daarop zullen we dus actie moeten ondernemen. Dat geldt ook voor de landbouw. Zestig jaar van schaalvergroting, intensivering en specialisering hebben ons veel gebracht. We hebben nog nooit zoveel voedsel van een zo goede kwaliteit voor een zo lage prijs tot onze beschikking gehad.

Keerzijde van dit succes wordt ook steeds duidelijker. De biodiversiteit neemt gestaag af en de schaalvergroting en intensivering eisen hun tol als het gaat om de kwaliteit van ons landschap. Daar komt nog bij dat onze manier van landbouw nog steeds een te grote impact heeft op het milieu om te kunnen zeggen dat deze houdbaar is voor de komende 100 jaar. De thema’s waar we ons als landbouw nu op moeten richten zijn duidelijk. We staan voor de uitdaging om een landbouw te ontwikkelen die de biodiversiteit weet te ondersteunen, het landschap te laten floreren en daarbij moeten we onze impact op het milieu minimaliseren. Zo kunnen we ons draagvlak bij onze buren op het platteland, bij de toerist en de dorpsbewoners ook in stand houden en verbeteren. Dit alles kan alleen maar als er ook een goed economisch fundament onder ligt.

Provinciaal beleid

Ik heb ze er niet allemaal op nagelezen, maar ik verwacht dat de thema’s die ik net beschreven heb in vele provinciale nota’s terugkomen. Naast stikstof komen we elkaar dus hier ook al tegen. Het mooie is volgens mij dat we feitelijk hetzelfde nastreven. Namelijk een mooi platteland dat rijk is aan biodiversiteit wat zijn plek vindt in een goed onderhouden landschap, dat gedragen wordt door een gezonde plattelandseconomie.

Het dilemma voor de boer is dat al deze thema’s samenkomen op zijn of haar erf. Omdat er vaak geen afstemming is tussen de verschillende beleidsvoornemens moet ik als boer vaak kiezen welk thema ik ga oppakken. Dus ook welk onderwerp ik dan maar laat liggen, omdat de regelgeving tegenstrijdig is. Zou het ons allemaal niet enorm helpen als we met elkaar al deze thema’s eens naast elkaar leggen? Om te kijken of we ook tot een integraal beleid kunnen komen? Een beleid waarbij de maatregelen voor de verschillende thema’s elkaar kunnen versterken, in plaats van elkaar tegenwerken. Ja, dat is best complex. Ja, dat moet je echt gebiedsgericht doen. Ja, daar heb je veel meer partijen voor nodig dan alleen de landbouw en de provincie. Ja, in zo’n (gebieds-) proces zou je stikstof zomaar mee kunnen nemen.

En toch denk ik dat een integrale benadering van al deze thema’s, waarbij ik klimaatverandering en de energietransitie nog specifiek wil benoemen, ons uiteindelijk veel verder brengt dan de huidige versnipperde benadering. Ik ben dan ook blij met het IBP (Inter bestuurlijk programma) omdat dit een mooie kapstok biedt om een begin te maken met een structurele, integrale benadering van de ontwikkeling van het platteland. Dat vraagt dan wel om bestuurders met lef om integraliteit als voorwaarde te stellen voor uit te voeren beleid en tegelijkertijd vraagt het om bescheidenheid van diezelfde bestuurder om ook ruimte te geven aan andere partijen om het beleid mede vorm te geven.

Ik woon zelf in het Westerkwartier in Groningen, verschillende partijen werken hier al een aantal jaren samen in de Gebiedscoöperatie Westerkwartier met als doel de economie in het gebied te versterken, maar dit moet wel hand in hand gaan met een versterking van het landschap en de biodiversiteit. Een integrale benadering dus. Deze al actieve samenwerking van landbouw, natuur, onderwijs, overheden en andere sociale partners heeft er ook toe geleid dat de provincie Groningen het Westerkwartier heeft aangewezen als IBP-regio met als titel: Natuur Inclusieve landbouw. De al samenwerkende partijen en mensen worden op deze manier beloond voor hun inspanningen, en krijgen nu de ruimte om verder te gaan bouwen aan een economisch gezond maar ook natuurlijk welvarend Westerkwartier.

Perspectief

Om de verschillende belanghebbenden bij integrale gebiedsprocessen te betrekken en betrokken te houden is het noodzakelijk dat iedereen van tevoren de kaders waarbinnen gewerkt moet worden kent en erkent. Ook moet helder zijn dat wanneer er zaken besloten worden deze ook echt uitgevoerd kunnen worden, daarover moet er van tevoren een duidelijk commitment zijn van de betrokken overheden. Voor alle betrokkenen burgers, boeren, buitenlui, bedrijven en overheden is het van groot belang dat er perspectief geboden wordt.

Er moet letterlijk iets te “winnen” zijn voor de deelnemende partijen. Voor de één zal dat een mooi, biodivers landschap zijn, terwijl de ander op zoek is naar zekerheid hoe het bedrijf te kunnen ontwikkelen de komende jaren. Het is de kunst om deze wensen samen te brengen in integrale gebiedsprocessen. En dan ook samen de afwegingen te maken wat er wel en niet kan in hun gebied. Op deze manier ontstaat er medeverantwoordelijkheid voor de gemaakte keuzes en zelfs mede-eigenaarschap voor de gekozen oplossingen.

Verantwoordelijkheid nemen en eigenaarschap voelen, dat is misschien wel de sleutel tot een succesvolle gebiedsaanpak. Door helder te zijn over de kaders, maar juist ook ruimte te geven aan de andere betrokkenen, kan de provincie een sleutelrol vervullen bij het faciliteren en stimuleren van deze gebiedsprocessen.

Alex Datema
Vz. BoerenNatuur