Het opstellen van een gebiedsplan is soms een worsteling, maar je komt altijd weer boven. Zo ook de diverse gebiedspartners in het IBP VP-gebied Zuidwestelijke Delta. Hoe kwam hun programma tot stand en wat hebben zij tot nu toe bereikt? Marijke Andela, één van de verbinders bij LNV, blogt over haar ervaringen.

‘Ik worstel en kom boven’, zo luidt de wapenspreuk van de provincie Zeeland. De spreuk verwijst naar de strijd tegen de Spanjaarden en niet naar de strijd tegen het water, zoals vaak wordt gedacht. Daarnaast speelt de strijd tegen het water niet alleen in Zeeland, maar ook in Zuid-Holland en delen van Noord-Brabant. Daarom omvat het IBP-Vitaal Platteland gebied Zuidwestelijke delta naast Zeeland ook delen van Zuid-Holland en Noord-Brabant.

In het gebiedsplan staat een mooie beschrijving van de Zuidwestelijke Delta. Het gebied behoort tot de meest vruchtbare akkerbouwgebieden ter wereld, heeft een dynamische natuur (o.a. vogels en vissen) en veelzijdige waterrecreatie. Deze open, groenblauwe kern is omringd door bebouwd gebied en diverse (wereld)havens.

Veel bestuurlijke grenzen
De Zuidwestelijke delta is uniek in de wereld vanwege de eeuwenlange strijd tussen land en zee. Tegelijkertijd staat het gebied onder druk en spelen er grote opgaven: stijging van de zeespiegel (verzilting), toenemende vraag naar grondstoffen (bodemuitputting), afname van de biodiversiteit (insectensterfte) en toenemende ruimtedruk (verstedelijking, energietransitie, klimaatopgave). De samenwerkende partijen in het gebiedsplan hebben geconstateerd dat de vele bestuurlijke grenzen deze uitdagingen soms in de weg zitten. Partijen móeten echt de krachten bundelen, omdat ze de grote opgaven niet meer alleen op kunnen lossen. Interbestuurlijk en vanuit één samenhangende Delta werken, is hierbij noodzakelijk.

Op papier is dit snel opgeschreven, maar hoe werkt dit dan in de praktijk die immers altijd weerbarstiger is? In deze blog geef ik een paar observaties van belangrijke momenten, die ik vanuit mijn positie als verbinder van het ministerie van LNV voor dit gebied heb gezien (en met dank aan mijn partners bij de mede-overheden ook zo mocht opschrijven!).

Eerst even terug in de tijd: hoe begon het IBP-VP in dit gebied? Bij de start van het programma in 2018 is aan alle provincies gevraagd om met voorstellen te komen voor gebieden waar een IBP-VP zou kunnen worden opgestart. Voor het gebied Zuidwestelijke delta zijn toen twee startnotities ingediend: a) toekomstbestendige, duurzame en innovatieve akkerbouw en voedselketen in de Delta; b) Zuid-Hollandse eilanden NL Delta Haringvliet.

Eén gebiedsplan
Aan het begin van het gebiedsproces zijn er eind 2018 en begin 2019 voor de Zuidwestelijke delta ook twee startbijeenkomsten geweest: de ene stond in het teken van verduurzaming van de landbouw en de andere ging over natuur en recreatie. Dat was mede om praktische en organisatorische redenen, gezien het grote aantal betrokken partijen. Bij beide bijeenkomsten waren tussen de 20 en 30 deelnemers en op het gebiedsplan staan 22 logo’s!

Tijdens de startbijeenkomsten werd al snel geconcludeerd dat je landbouw en natuur/recreatie niet los van elkaar kunt zien. Dus was de eerste mijlpaal het komen tot één gebiedsplan. Dat lag er in april 2019 en heeft als gezamenlijke ambitie (ook wel ‘de droom’ genoemd) om interbestuurlijk én grensontkennend samen te werken in dit gebied. De gezamenlijke partners bundelen hun krachten en de kwaliteiten van en de innovatiekracht in dit gebied komen veel meer voor het voetlicht. Die gezamenlijke ambitie is erg belangrijk om voor ogen te houden als de samenwerking soms stroef loopt, omdat deze als houvast dient om naar toe te werken.

Horizontaal en verticaal
Om de ambitie te realiseren moet vanuit verschillende disciplines (onderzoek, onderwijs, omgeving, ondernemers en overheid) worden samengewerkt en de krachten gebundeld. Een interbestuurlijke samenwerking als één overheid is daarbij een belangrijke randvoorwaarde en kent in de Zuidwestelijke delta twee dimensies:

  • horizontaal (binnen elk van de vier overheidslagen op zich);
  • verticaal (tussen Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen).

Zeker de horizontale samenwerking is in dit gebied van belang, denk aan de drie provincies (of de drie waterschappen of de vele gemeenten) met elk hun eigen inbreng die samen moeten komen over de provinciegrenzen heen. De maatschappelijke opgaven houden zich immers niet aan geografische grenzen.

Het IBP-VP Zuidwestelijke delta is geen top-down programma, maar legt de focus dáár waar de dynamiek en energie is en de vraag speelt. Samen met de betrokken gebiedspartijen zijn de activiteiten en projecten in beeld gebracht die bijdragen aan de ambitie en opgaven. Deze activiteiten en projecten zijn vervolgens gebundeld in een aantal Delta-broedplaatsen, waar vanuit het IBP-VP de grootste meerwaarde mogelijk lijkt. Na de zomer van 2019 werd als tweede belangrijke mijlpaal bekend dat LNV van plan is dit gebiedsplan ook met een financiële bijdrage te ondersteunen.

Derde mijlpaal
Nu duidelijk was hoeveel geld er voor het gebied beschikbaar zou komen, konden de broedplaatsen en de organisatie verder worden uitgewerkt. De broedplaatsen richten zich op de onderwerpen zoet water, volhoudbare landbouw en genieten en beleven van de delta. Bij het uitwerken van de organisatie hielp ook de Werkplaats Vitaal Platteland in Bergen op Zoom, waar de Zuidwestelijke delta op 1 oktober 2019 centraal stond. Het toepasselijke thema van die bijeenkomst was “Werken als één overheid”. Tot dat moment hadden met name de drie provincies met LNV in een Kernteam gewerkt aan het gebiedsplan, maar ook de gemeenten en waterschappen in het gebied lieten weten nadrukkelijker te willen worden betrokken. Dat heeft recent geleid tot verbreding van het Kernteam met een waterschap en gemeente. Een mooie derde mijlpaal!

Het interbestuurlijk en grensontkennend samenwerken gaat niet vanzelf en is vaak een worsteling, maar uiteindelijk kom je altijd weer boven. En als je dan even rustig om je heen kijkt, zie je dat er stappen worden gezet waar alle betrokkenen trots op mogen zijn!

Marijke Andela,
Verbinder LNV