Wat kunnen we leren van eerdere ervaringen, waarbij het werken als één overheid centraal stond? Deze vraag stond vrijdag 7 februari 2020 centraal, tijdens een bijeenkomst van de Vereniging voor Bestuurskunde, in samenwerking met de provincie Noord-Brabant. Olga van Kalles, programmamanager IBP Vitaal Platteland, doet verslag.
Door Olga van Kalles, programmamanager IBP Vitaal Platteland
‘Het is de kunst om zo snel mogelijk de buitenwereld erbij te halen, druk te organiseren en een platform voor afstemming en samenwerking te creëren’, aldus Prof. Martijn Groenleer, hoogleraar Recht en bestuur (Tilburg University) tijdens een bijeenkomst van de Vereniging voor Bestuurskunde, in samenwerking met de provincie Noord-Brabant, op vrijdag 7 februari 2020. Centraal stond de vraag ‘Wat kunnen we leren van eerdere ervaringen, waarbij het werken als één overheid centraal staat?’ Als programmamanager IBP Vitaal Platteland was ik nieuwsgierig naar de ervaringen en vooral benieuwd naar de geleerde lessen.
Om maatschappelijke opgaven effectief aan te kunnen pakken, is van belang dat Rijk, Provincie, Gemeenten en Waterschappen als één overheid opereren. Eerdere ervaringen laten echter zien dat het opereren als één overheid soms wel slaagt, maar vaak ook niet. Zonder een gezamenlijke aanpak kunnen allerlei negatieve effecten ontstaan in uitvoering en dienstverlening. Welke lessen kunnen we hieruit leren? Wat zijn kritische succesfactoren voor een goede samenwerking tussen overheden? Welke bijdrage kan of mag van ambtelijke toppen worden verwacht?
Tapijt van Bayeux
Prof. Martijn Groenleer, hoogleraar Recht en bestuur (Tilburg University) trapte af met bevindingen uit verschillende onderzoeken. Voor complexe vraagstukken zou je als overheden alle kennis, capaciteit en expertise bij elkaar willen leggen; alsof je kijkt naar het prachtige tapijt van Bayeux (een borduurwerk van 70 meter lang en 50 cm hoog, dat de geschiedenis uitbeeldt van de slag bij Hastings in 1066. Het is te bewonderen in Bayeux, Normandië). De praktijk is veel weerbarstiger: de buitenkant is mooi, maar de achterzijde is ingewikkeld geknoopt, een kluwen van draden die met elkaar verbonden zijn. Korte termijn focus van het management, het ontbreken van betrokkenheid en commitment bij de opgaven en het te makkelijk meewaaien met de politieke winden, terwijl dat niet altijd nodig was, komen uit de onderzoeken naar voren.
Binnen overheidsland zie je dat men blijft analyseren of men schiet in de actie. Het slim combineren van analyse en actie ontbreekt. Ook het maken van een gezamenlijk agenda en een coalitie die niet alleen uit de overheidspartijen bestaat, maakt dat samenwerking onvoldoende van de grond komt. De kunst is om zo snel mogelijk de buitenwereld erbij te halen, druk te organiseren en een platform voor afstemming en samenwerking te creëren. De samenwerking wordt er beter van en je komt stapjes verder op ingewikkelde transities, aldus Groenleer.
Gabriëlle Haanen (Gemeentesecretaris Utrecht), Nico Versteeg (Provinciesecretaris Overijssel), Pieter Jeroense (Plv Directeur VNG) en Carsten Herstel (DG Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid) herkennen het beeld. Er is een traditionele kijk op relatie Rijk en Regio en een gebrek aan het goede gesprek erover. In praktijk lijken de verschillende overheden een eilandenrijk. Kunnen wij dat loslaten? En aan welke touwtjes kun je als management trekken om de samenwerking beter te maken?
Het WIJ gevoel ontbreekt. Wij zijn geen team als overheden, de mindset ontbreekt nog om het beste in elkaar naar boven te halen. En institutionele kaders belemmeren mensen, die wel bereid zijn om over de overheden heen te werken. We moeten focus aanbrengen in de veelheid van experimenten, nadenken over systeemoplossing in de groep, en met open vizier en vertrouwen elkaar tegemoet treden. Bijvoorbeeld door gemeenschappelijke ambtelijke advisering, aldus het panel.
Experimenteel bestuur
Het is tijd voor meer experimenteel bestuur; om tijd te maken tussen het dagelijkse werk door om met elkaar op een andere manier aan oplossingen te werken. Het is tijd voor de bereidheid om te verkennen en samen oplossingsrichting te zoeken. Experimenteel bestuur is een sturingsfilosofie voor iedereen die in het publieke domein zoekt naar oplossingen voor ingewikkelde maatschappelijke vraagstukken, en gelooft in de kracht van het uitproberen. Het is een manier van werken die de nadruk legt op experimenten, als belangrijke manier om vernieuwende antwoorden te vinden. Eén die tegelijkertijd laat zien dat deze kracht alleen benut kan worden, als het systeem als geheel experimenteert en leert.
De achterkant van het tapijt van Bayeux moet je langzaam ontrafelen en uit de knoop halen. De uitweg zit hem in het zoeken van de juiste combinatie van analyse en experimenten. En het gezamenlijk leren daarop.