“In complexe veranderingstrajecten is het nemen van kleine stapjes nog belangrijker dan anders”, aldus Katrien Termeer, hoogleraar bestuurskunde aan Wageningen UR, tijdens de IBP VP-werkplaats op 4 februari. Samen met PBL-directeur Hans Mommaas reikte zij de deelnemers inzichten aan, ter inspiratie voor de komende tijd. Want hoewel het landelijke programma IBP VP afloopt in april 2021, is men in de meeste gebieden ‘nog maar net van de wal’. Het thema luidde dit keer dan ook ‘Handelingsperspectieven in het trappenhuis’.
Na een bijzondere opening, waarin Suzan Klein Gebbink in dichtvorm terugblikte op 2 jaar Werkplaats Vitaal Platteland, startte de werkplaats met een filmpje. Centrale boodschap: ‘Dit houden we d’r in!’ Het was de eerste van een reeks, waarin diverse werkers uit gebieden de spotlights zette op voorbeelden van interbestuurlijk werken. Diverse grotere – maar vooral ook kleinere – mijlpalen die in de afgelopen 3,5 jaar zijn behaald in IBP-VP verband passeerden de revue. Zo vertelde LNV-verbinder Marijke Andela hoe ze er in de Zuidwestelijke Delta in zijn geslaagd meer gemeenten met het proces te verbinden.
Small wins geven energie
Dat het goed is om juist kleine ‘parels’ te benoemen, werd later op de dag beaamd door Katrien Termeer. Ze verwees in haar verhaal naar ‘het trappenhuis’. Een metafoor die PBL-directeur Hans Mommaas lanceerde tijdens de eerste bijeenkomst voor IBP VP-bestuurders, gebaseerd op een tekening van Escher. “Een beeld dat tevens laat zien dat, als je niet weet welke richting je uitgaat, het nóg belangrijker is om kleine stappen te zetten.”
Juist ‘small wins’ blijken in complexe niet-lineaire processen – zoals IBP VP – uit te monden in systeembrede verandering. Vermeer: “Dus kleine stappen zijn beslist geen ‘klein bier’!” Door te beginnen met small wins benut je volgens de hoogleraar de aanwezige energie optimaal en “op kleinere schaal overwin je gemakkelijker barrières.”
Respect, continuïteit en CoP’s
Vervolgens kun je als overheden kleine initiatieven verdiepen, verbreden en verspreiden. Mits je de juiste interventies toepast en daarbij rekening houdt met een aantal do’s en don’ts. Termeer over een aantal don’ts: “Wil het proces niet te veel van bovenaf beheersen, stop met gedetailleerde subsidieregelingen en pamper niet voor de bühne.” Wel raadzaam is onder andere om “te zorgen voor zoveel mogelijk continuïteit in beleid en te werken met CoP’s (Communities of Practices).”
Eerder die dag opende PBL-directeur Hans Mommaas met een inspirerende reflectie op de voortgang die tot nu toe is geboekt. Hij nam vast een voorschot op de bevindingen van de lerende evaluatie die het PBL uitvoert. Een verzoek waaraan het planbureau graag voldeed, hoewel het traject voor IBP VP zelfs voor zo’n ervaren instantie een behoorlijke uitdaging bleek: “Omdat ook wij in dit geval zoekende waren en gezamenlijk, al lerend richting dienden te geven.”
Verticaal én horizontaal
De voorlopig conclusie van het PBL na 3,5 jaar IBP VP luidt dat “Er zeker stappen gezet zijn. We kunnen beter interbestuurlijk samenwerken dan eerder.” Tegelijkertijd blijft Mommaas wijzen op het belang van het trappenhuis: “Kom daar als bestuurders steeds weer terug. En kijk vooral ook bij de buurman, want de horizontale samenwerking – over gebiedsgrenzen heen – komt nog te weinig van de grond!”
In de Zuidoostelijke Zandgronden lijken ze de boodschap van Mommaas begrepen te hebben. De partners in dit IBP VP- en tevens NOVI-gebied werken aan een plan van aanpak, waarbij ze de meest uitdagende opgaven voor het gebied in samenhang willen oppakken. Zo ze zoeken naar een passende werkwijze, die integraal en gebiedsgericht is en vooral ook uitvoerbaar.
Puzzel van de Peel
Om de ‘puzzel van de Peel’ te helpen oplossen, werken Paul Bleumink van BCI, bestuurskundige Geert Teisman en Wiebren Kuindersma van de WUR aan een voorstel voor sturing van alle plannen in dit gebied. Tijdens de werkplaats gaf Paul Bleumink een eerste inkijk in het advies dat zij binnenkort uitbrengen. Bleumink: “We willen de opgaven voor dit gebied aanpakken door ze te verknopen en functies slim te combineren. Daarbij kijken we waar energie zit.”
Belangrijk onderdeel van het advies is dat er wordt gekeken naar mogelijkheden om het gebied op te delen met profielen, bijvoorbeeld in soorten landschappen met daaraan gekoppelde functies. Daarnaast koppelen de adviseurs de profielen aan financiële instrumenten, waarop het gebied aansprak kan maken. “Daar willen we synergie in aanbrengen, maar daar ligt de grootste uitdaging. Dit vraagt landelijke afstemming, in en tússen departementen.”
Diverse workshops
Tussen alle inspirerende plenaire bijdragen door konden de werkplaats deelnemers ook kiezen uit vier workshops. Daarin werd ingezoomd op interbestuurlijk werken op de politieke agenda, leefbaarheid en ‘natuurlijk kapitaal’: hoe kunnen niet-hernieuwbare hulpbronnen bijdragen aan het oplossen van vraagstukken rondom bijvoorbeeld klimaat en verduurzamen van de landbouw?
Tussen alle inspirerende plenaire bijdragen door konden de werkplaats deelnemers ook nog een aantal workshops volgen. Daarin werd dieper ingezoomd op diverse kernthema’s in verband met interbestuurlijk werken. Van het aanpakken van droogte tot en met ‘natuurlijk kapitaal’: hoe kunnen niet hernieuwbare hulpbronnen bijdragen aan het oplossen van vraagstukken rondom bijvoorbeeld klimaat en verduurzamen van de landbouw?
Verdiepende sessie op 11 maart
In de workshop over interbestuurlijk aanpak van droogte en biodiversiteit werd duidelijk hoe onder meer de gebieden op de zandgronden benadrukken dat de verschillende opgaven in samenhang moeten worden aangepakt en wel op gebiedsniveau. Op 11 maart praten zij daarover verder in een verdiepende sessie.
‘Laten we het open zijn erin houden!’
Aan het einde van de werkplaats constateerde IBP VP-programmamanager Olga van Kalles dat ze “blij is met de resultaten van het programma.” Ze gaf aan zich in te spannen om de behoeften uit de regio’s aan ondersteuning op geschikte plekken onder de aandacht te brengen: “Mooi dat LNV heeft aangegeven dat de LNV-verbinders actief blijven in de regio’s. Het geleerde wordt samengebracht en gecommuniceerd via de website van IBP VP en een speciaal digitaal magazine.”
Van Kalles hoopt daarbij van harte dat deze ‘legacy’ wordt omarmd door het nieuw te formeren kabinet. Sander Band, MT-lid van het Directoraat-Generaal Natuur, Visserij en Landelijk Gebied bij het ministerie van LNV, viel haar bij met de veelzeggende laatste woorden: “Laten we het open zijn erin houden!”
Lees het uitgebreide verslag
Deze werkplaats gemist of alle presentaties en video’s nog een keer terugzien? Klik dan hier om naar het uitgebreide verslag te gaan.
De ervaringen, effecten en resultaten voortvloeiend uit 3,5 jaar IBP VP worden zoveel mogelijk gebundeld. Deze worden ter afronding en overdracht 24 maart 2021 gedeeld, via de Oogst en overdrachtsbijeenkomst van het IBP VP. Deze volgt op de PBL-sessie Resultaten lerende evaluatie IBP VP.