Hoe draagt het IBP Vitaal Platteland bij aan de ambitie van een economisch vitaal, duurzaam en leefbaar platteland? De vraag die 2 december centraal stond, tijdens het zogenoemde midterm seminar, georganiseerd door wetenschappers van het PBL en de VU (Athena Instituut). De onderzoekers hopen via lerend evalueren zicht te krijgen op de wijze waarop het programma bijdraagt aan het realiseren van de hierboven genoemde ambitie.
Door Hiddo Huitzing, onderzoeker PBL
Als PBL/VU is ons verzocht om te kijken of het IBP Vitaal Platteland werkt – om het te evalueren. Via lerend evalueren hopen we als onderzoekers zicht te krijgen op de manier waarop het interbestuurlijk programma Vitaal Platteland bijdraagt aan een economisch vitaal, ecologisch duurzaam en leefbaar platteland. Op basis hiervan maken we een evaluatiekader. Bovendien willen we al tijdens de rit bijdragen, door opgedane inzichten middels hulp bij reflectie op doelen en ambities telkens terug te geven aan de betrokkenen. Wat betreft ons werkt het programma, als het bijdraagt aan voorwaarden, waardoor de ambitie dichterbij komt. Onderaan dit verhaal geef ik hiervan een voorbeeld.
Experiment
Wij zien IBP Vitaal Platteland als een een beleidsexperiment, voor het realiseren van een diepgaande verandering, een transitie, op het platteland. Experimenteel is de manier waarop de vier overheden – zowel in de regio als landelijk – samen optrekken om lange termijn veranderingen in gang te zetten. Met de vier overheden doelen we op programmaniveau op de vier koepels en LNV, en op gebiedsniveau op de overheden zelf: gemeente(n), waterschap(pen), provincie(s) en LNV.
De richting van de veranderingen wordt inhoudelijk bepaald via regionale afstemming, door beleidsmakers van de vier overheden, bedrijven en maatschappelijke partijen. Ze werken op nieuwe manieren en laten zich hierbij inspireren door geïntegreerde toekomstvisies voor een gebied. Bovendien komen in alle gebieden diverse vormen van (Rijks)beleid, zoals de RES, RegioDeals en omgevingsvisie samen.
Klassiek evalueren werkt niet
Het realiseren van de verandering het IBP Vitaal Platteland voor ogen heeft, is een kwestie van de lange adem. Een klassieke evaluatie waarbij het bereiken van een vooraf bepaald doel centraal staat, werkt in dit geval niet. We ondervangen dit als PBL/VU bij dit onderzoek, door te kijken naar concrete acties en doelen op korte termijn: in hoeverre dragen die bij aan het creëren van de voorwaarden, waaronder grote veranderingen kunnen plaatsvinden? Met kleine, goed gepositioneerde veranderingen (“small wins”) een vliegwieleffect creëren. Zo winnen gunstige ontwikkelingen aan kracht.
Een voorbeeld: nieuwe manieren van werken botsen vaak met de gebruikelijke en meer traditionele vormen van planning en beoordeling. Je kunt in geval van het IBP Vitaal Platteland daarom beter kijken in hoeverre alternatieve werkwijzen bijdragen aan het wegnemen van barrières in de organisatiecultuur. Dus maken ze de weg vrij, zodat ze het ‘nieuwe normaal’ worden? Een mooi voorbeeld van zo’n alternatieve werkwijze: diverse overheden en maatschappelijke organisaties, die samen met boeren economisch en ecologisch duurzame verdienmodellen uitwerken.
Het PBL en de VU zoeken gedurende de looptijd van het IPB Vitaal Platteland naar antwoorden op bovenstaande vragen, door het uitvoeren van een ‘lerende evaluatie’. Tijdens het seminar is een tussentijdse balans opgemaakt met beleidsmedewerkers en wetenschappers. Het doel: een evaluatiekader, dat voortdurend richting geeft aan de lerende evaluatie van IBP Vitaal Platteland (looptijd tot februari 2021).