Foto: Elena Titarenca
Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft 27 mogelijke maatregelen voor landbouw- en voedselbeleid beoordeeld op effectiviteit, uitvoerbaarheid en juridische legitimiteit. Een van de conclusies van het onderzoeksrapport: geen van de maatregelen scoort op álle doelen voor leefomgeving, economie en sociale aspecten positief, en is tegelijkertijd gemakkelijk te nemen.
De beschouwingen van PBL vonden plaats in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2021, en de resultaten zijn vastgelegd in het rapport Kansrijk landbouw- en voedselbeleid.
Voor dit rapport heeft het planbureau op basis van het politieke en maatschappelijke debat een breed spectrum aan mogelijke beleidsmaatregelen geïnventariseerd en geanalyseerd. Daarbij is gekeken naar effectiviteit, uitvoerbaarheid en juridische legitimiteit. Uiteindelijk zijn 27 beleidsmaatregelen beschouwd in vier kernthema’s: gezond en duurzaam voedsel, het sluiten van kringlopen, de balans tussen landbouw en natuur en het duurzaam verdienvermogen in de landbouw. Deze beleidsmaatregelen sluiten aan bij de opgaven die centraal staan in het IBP Vitaal Platteland.
Vier maatschappelijke perspectieven
In het politieke debat over landbouw en voedsel horen we verschillende visies terug op deze problematiek. Die zijn gebaseerd op basis van persoonlijke en maatschappelijke waarden, met de bijbehorende voorkeur voor maatregelen die het meest doeltreffend zijn. Deze waarden bepalen de invullingen die burgers, politieke partijen en het beleid geven aan vraagstukken rondom het verdienvermogen van de landbouwsector, milieuvraagstukken rond klimaatverandering en de gevolgen van stikstof voor de biodiversiteit. Deze waarden bepalen ook het belang dat partijen hechten aan sociale aspecten, zoals gezonde eetpatronen.
Om zoveel mogelijk verschillende visies en waarden aan bod te laten komen in deze studie, heeft het PBL vier maatschappelijke perspectieven op landbouw- en voedselbeleid gehanteerd bij het selecteren van (typen) beleidsmaatregelen. Hiermee is getracht recht te doen aan de grote diversiteit aan waarden in de maatschappij en in het maatschappelijke en politieke debat over landbouw- en voedselbeleid.
- Het perspectief van de georganiseerde samenleving benadrukt dat het landelijk gebied meer gebruiksfuncties heeft en vindt sterke overheidsregie en regelgeving noodzakelijk.
- In de ondernemende samenleving staat ondernemerschap centraal als drijvende kracht.
- In de bestendigende samenleving zien boeren en burgers graag meer steun van de overheid maar ook minder dwingende regels.
- In de wederkerige samenleving stimuleert de overheid de verbinding en samenwerking tussen landbouw en natuur.
Geen ‘laaghangend fruit’Uit de beschouwing van de 27 beleidsmaatregelen blijkt dat geen van de maatregelen op álle doelen voor de leefomgeving, economie en sociale aspecten positief scoort en tegelijkertijd gemakkelijk te nemen is. In die zin is er geen ‘laaghangend fruit’.
De effectiviteit van beleidsmaatregelen hangt ook af van de samenhang met andere maatregelen. Zo zijn bijvoorbeeld natuurmaatregelen weinig effectief als de emissies van stikstof en gewasbeschermingsmiddelen te hoog zijn. Het bevorderen van de consumptie en productie van regionale- en streekproducten heeft een aannemelijk positief effect op de regionale economie, maar er is geen consensus dat dit positief is voor de leefomgeving.
Daarnaast heeft het PBL bij meerdere beleidsmaatregelen geconstateerd dat een gecombineerde aanpak met verschillende beleidsinstrumenten meer effect oplevert voor de leefomgeving, degezondheid, of beide. Maatregelen gericht op een gezonder en duurzamer eetpatroon kunnen elkaar versterken. Ook gebiedsgerichte projecten waarin bewustwording, begeleiding, subsidiemogelijkheden voor investeringen en ook regelgeving gecombineerd worden, kunnen leiden tot een groter effect op de leefomgeving en volksgezondheid. Afhankelijk van de nationale invulling van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid kunnen de inkomens van (groepen van) agrariërs hierop meeliften.
Meer informatie
Meer weten over de 27 mogelijke maatregelen voor landbouw- en voedselbeleid? In het rapport ‘Kansrijk landbouw- en voedselbeleid’ is voor elke maatregel een factsheet uitgewerkt. Ook gaat het PBL uitgebreid in op het beoordelingskader en de aanvaardbaarheid van verschillende maatregelen, vanuit verschillende posities in het politiek en maatschappelijk debat.
Download hier het rapport ‘Kansrijk landbouw- en voedselbeleid’:
