‘Werken als één overheid’ is één van de kernen van het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland; tegelijkertijd is het voor alle betrokkenen een flinke uitdaging. De derde Werkplaatsbijeenkomst focuste daarom op dit onderwerp, de huidige stand van zaken én kansen in de toekomst. De locatie dit keer: de Zuidwestelijke Delta, het enige IBP VP-gebied waar drie provincies samenwerken met elkaar, met andere overheden en met partijen in de samenleving.
Bovendien is het een regio waar “de agrarische sector de ruggengraat is van de economie”, vertelt Frank Petter, burgemeester van Bergen op Zoom. “Je voelt hier nieuw elan: we zijn de plant-based economy aan het herontdekken. Op het gebied van voedsel, reststromen en biobased materialen. Maar we hebben bijvoorbeeld ook de zoet-zoutdiscussie. Dat zijn vraagstukken die je alleen met meerder partijen kunt oplossen.”
De goede kant op
Tim Zwanikken, senior adviseur omgevingsbeleid bij de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur en projectleider van de verkenning De som der delen: verkenning samenvallende opgaven in de regio, schetst de opgaven voor deze partijen in de Zuidwestelijke Delta: klimaatadaptatie, voedseltransitie, de energietransitie en de circulaire economie. “Het zijn allemaal multilevel en multisectorale problemen: ‘je gaat erover of niet’ gaat niet meer op. De realisatie van al die opgaven is nog in de opstartfase – het gaat vaak om kleinschalige startups zonder financiële draagkracht. En de samenhang ontbreekt soms nog – bestuurslagen zien elkaar te vaak als hindernis. Er is dus een impuls nodig om te kunnen anticiperen op de kansen én de bedreigingen van de opgaven die er liggen. Maar er zijn zeker aanwijzingen dat het de goede kant opgaat. Ons advies: verbind rijk en regio nog meer, betrek de samenleving, en gebruik duurzaamheidsopgaven als kans om ook regionale opgaven aan te pakken.”
Goede basis voor gedeeld eigenaarschap
Hiddo Huitzing van het Planbureau van de Leefomgeving deelt de eerste uitkomsten van het Lerende Evaluatie-traject: “Duidelijk is dat de inhoud voor de belangen moet komen. En dat de opgaven breder zijn dan waar we het nu over hebben: het gaat over landbouw en natuur, maar nog te weinig over de energietransitie, demografie, leefbaarheid, economie. Wat betreft regio versus rijk: in sommige gevallen wordt het IBP gezien als een zak geld, maar in andere gevallen is het echt een katalysator van gemeenschappelijke coördinatie. De verbinders zijn daarbij een uitkomst voor veel regio’s: eindelijk is er contact met het Rijk! De IBP-VP-aanpak is wel een goede basis voor gedeeld eigenaarschap.”
Vervolgens legt hij vier stellingen voor, die voortkomen uit de lerende evaluatie en een hoop discussie opwekken: Het IBP VP brengt een nieuwe dynamiek tussen Rijk regio (“zeker, maar het is nog wel een zoektocht”); IBP staat voor gelijkwaardig samenwerken (“ja, maar dat vraagt om vertrouwen en elkaar de tijd geven”); er is bijna geen belemmerende wet en regelgeving voor een Vitaal Platteland (“niet waar, maar het IBP is nog niet in die fase”); en de overheid is niet altijd nodig, de samenleving pakt zelf de handschoen wel op (“overheid moet niet een te grote broek aantrekken, maar initiatieven uit de samenleving faciliteren en opschalen waar nodig”).
Zelf plukken
Na het voorstellen van het kernteam Zuidwestelijke Delta verplaatst de werkplaats zich naar familiebedrijf FrankenFruit, aan de rand van Bergen op Zoom: 12 hectare fruitteelt, waarvan alles verkocht wordt op de boerderij zelf én waar mensen vanuit Limburg en Brussel in de rij komen staan om de eerste kersen van het seizoen te komen plukken. Mede-eigenaresse Irene Franken vertelt over dat succes, maar ook over de spagaat van het bedrijf tussen milieuvriendelijk werken en rendabel ondernemen. Wat ze van de overheid verwacht? “Vooral een einde aan de negatieve beeldvorming rond boeren. Maar wat ons echt zou helpen, is een eerlijke prijs voor onze producten – en dat vraagt om een verandering in het gedrag van consumenten.”
De vlag van het gebied
De dag sluit af met een werksessie: in groepen buigen de aanwezigen zich over nóg meer fundamentele vragen: kan een gezamenlijk narratief helpen gedeelde verantwoordelijkheid te bewerkstelligen? Hoe kunnen we financieringsbronnen koppelen met alle verschillen in timing, doelen en verantwoording – en welke spelregels moeten we daarvoor maken of breken? Hoe komen we van gebiedsplan tot effectieve uitvoering moet goede governance? Hoe houden we de IBP-intenties en -ambities overeind zonder te vervallen in rompslomp en gedoe? Samen brainstormen de aanwezigen door tot de laatste puzzel: het IBP vatten in één tweet. Van Naar elkaar luisteren en ruimte hebben voor alle belangen tot 4 overheden als 1 blok achter een Vitaal Platteland en Samen de vlag van het gebied ontwerpen én dragen: het levert treffende omschrijvingen op van het programma – én van deze werkplaats in de Zuidwestelijke Delta.
