“Maak belangen expliciet, investeer in relaties”, aldus veranderexpert Merlijn Ballieux, oprichter van de Veranderbrigade. “Realiseer je dat je voor samenwerken geen blauwdruk hebt: het proces in Drenthe is anders dan in Brabant. En: “Ben je manager, zorg dan dat je functioneert als hitteschild.” Hij gaf deze nuttige tips 24 september, tijdens de online Vitaal Platteland Werkplaats ‘Van interbestuurlijk afstemmen naar interbestuurlijk samenwerken’.

Werken we als overheden al mooi samen of is het toch afstemmen dat we vooral doen? Dat was de hamvraag 24 september, tijdens de werkplaats die een belangrijk moment markeert in het IBP VP-traject. Want we hebben al veel bereikt, maar het échte werk moet eigenlijk nog beginnen. Het werd een inspirerende en drukbezochte dag met ruim 100 deelnemers.

Echte samenwerking is niet eenvoudig
De dag startte met een filmpje, waarbij veranderexpert Ballieux per fiets het platteland verkende en de werkplaatsdeelnemers direct een prikkelende spiegel voorhield. ‘Wat is nou eigenlijk vitaal?’ vroeg hij zich af, en hij constateerde dat ‘echte samenwerking niet eenvoudig is’. Zo blijken beelden in plannen in de praktijk vaak anders uit te pakken. De oplossing ligt volgens Ballieux besloten in een flexibele aanpak, waarbij je je ideeën continue herijkt, en waarbij je je steeds afvraagt ‘Wat kan ikzelf doen?’ “Dus niet alleen naar anderen wijzen als het om samenwerken gaat!”

Ministergericht werken
Later op de dag ging Ballieux dieper in op het vraagstuk van echt samenwerken: “Het valt mij steeds opnieuw op dat men binnen overheden de mond vol heeft van opgaven, maar dat veel ambtenaren in de praktijk nog altijd geneigd zijn ‘minister- of wethoudergericht te werken’.” Nog te vaak kiezen we volgens Ballieux in een samenwerkingsproces voor de lieve vrede: “Maak de belangen van de diverse deelnemers aan het IBP VP-proces expliciet, in plaats van te doen of ze er niet zijn. Investeer in relaties en durf vanuit het verschil te denken; denk ‘wat helpt?’ en niet ‘hoe hoort het’?!”

En een van de belangrijkste adviezen die Ballieux gaf (lees hier een veel gedeeld blog van hem) – en die veel bijval vond – was “leidinggevenden hebben wat mij betreft de primaire rol om een hitteschild te vormen.” Zij zijn volgens de veranderexpert in de positie om op meerdere lagen ruimte te creëren voor mensen die gezamenlijk aan een opgave werken, en “terug te duwen, daar waar de politiek dreigt voorrang te krijgen boven de opgave.”

Van specifiek naar generiek
Tijdens de werkplaats kon ook weer een aantal deelsessies worden gevolgd, waarin steeds een ander aspect van samenwerken centraal stond. Bijvoorbeeld: Hoe kom je van een gebiedsgericht experiment of pilot naar generiek beleid? Bij deze sessie stond een case uit het Groningse IBP VP-gebied Eems-Dollard centraal: een pilot rondom het ophogen van landbouwgrond met slib (onderdeel van het programma EemsDollard 2050).

Projectleider Fred Haarman lichtte het EemsDollard project toe en stelde onder andere de vraag “Hoe geven we het eigenaarschap van de financiering vorm?” Anne Loeber, onderzoeker bij PBL/VU en lid van de IBP VP werkgroep de Lerende Evaluatie, beaamde dat het eigenaarschap van de financiering vaak een struikelblok is, “Want veel kosten die je op kortere termijn moet maken, moeten worden gemaakt door partijen die pas op de (veel) langere termijn baat hebben bij de pilots.” Haar conclusie: “Houd je centrale doelen in het oog en stel die boven financiering.”

Boerenerf en KPI’s
Tijdens de sessie ’het boerenerf centraal’ werd duidelijk dat samenwerking met boeren wordt bemoeilijkt door de vele partijen, beleidsdossiers en inspecties die samenkomen op het erf. Met behulp van een live tekenaar werd zichtbaar hoe overheden elkaar soms in de weg zitten en de boer steeds verder in de verantwoordingslijn wordt gedrukt (aan regels voldoen). In plaats van dat we gezamenlijk werken aan de transities en doelen die we met elkaar in het gebied voor ogen hebben. Een persoonlijk appèl van boer IJsbrand Snoeij van Zorgboerderij ’t Paradijs in Barneveld, die te maken had met minstens tien verschillende inspecties, maakte indruk op de deelnemers.

In een van de middagsessies stonden KPI’s centraal. Daarbij werd ingezoomd op onder meer de Biodiversiteitsmonitor, ontwikkeld door de provincie Noord-Brabant samen met andere betrokken partijen. Met KPI’s brengen zij samen met de boeren de prestaties die de agrariërs leveren op het vlak van biodiversiteit in beeld. De betrokken partijen belonen de boeren vervolgens financieel voor hun inspanningen. In plaats van alleen normen te handhaven en te controleren, werd hier duidelijk dat met samenwerking het ondernemerschap juist werd ingezet om natuur, milieu, water en bodemdoelen te behalen. Dat leverde veel draagvlak en energie op.

Oog op de bal
Als klap op de ‘samenwerkingsvuurpijl’ sloot de werkplaats af met een samenwerkingscafé, waarbij een aantal managers werd uitgenodigd te reflecteren. Zij waren immers specifiek uitgenodigd voor deze dag, vanwege hun spilfunctie in het samenwerkingsproces. Ze beaamden desgevraagd dat ze het geschetste beeld herkennen: “Ik wil graag het hitteschild vormen zoals dat door Ballieux benoemd is”, zegt Sander Band, opdrachtgever namens het ministerie van LNV voor IBP Vitaal Platteland. Maartje Schlebusch, concerndirecteur bij de gemeente Ede valt hem bij: “Daar kan ik me in vinden. Zet je manager ook bewust in om je opgave te bereiken. Alleen samen houden we oog op de bal!”

Sneller meters maken door kennis
Tussen de bedrijven door bood WUR-onderzoeker Thomas Matthijsen de werkplaatsbezoekers 24 september ook nog de helpende hand: “Wij doen onderzoek op het snijvlak van beleid en praktijk en gaan aan de slag met de kennisbehoefte in de diverse IBP VP-gebieden.” De WUR kan de komende tijd nog 3 tot 5 gebieden helpen om ‘sneller meters te maken’, aldus Matthijsen. Meer over dit aanbod is ook te lezen in een recente blog van LNV-verbinder Andreas van Braam.