‘Hoe bereiden we ons als gebieden voor op de komende landelijke opgaven en ontwikkelingen?’ Zo luidde de hamvraag tijdens de online Werkplaats Vitaal Platteland, op 14 oktober. Daarbij ging speciale aandacht uit naar de samenwerking in het gastgebied van deze keer: het Groninger Westerkwartier. De belangrijkste conclusies: de basis van interbestuurlijk werken ligt er, nu moeten we ‘van kluitjesvoetbal naar goed samenspel.’
Terwijl in gebieden onder andere via de uitvoering van het IBP VP volop gewerkt wordt aan talloze opgaven, zijn we ondertussen in afwachting van een nieuw kabinet, van het nieuwe Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en van (nieuwe) aanpakken voor bijvoorbeeld stikstof, woningbouw en energie. Gaan we daarop wachten? Wat kunnen gebieden doen om zich voor te bereiden op grote uitdagingen die op hen afkomen en hoe kunnen we in de praktijk proactief aan de slag? Daar werd deze werkplaats bij stilgestaan. Naast betrokkenen bij IBP Vitaal Platteland, is de Werkplaats Vitaal Platteland inmiddels ook nadrukkelijk gericht op betrokkenen bij het NPLG, NOVI, Regiodeals en andere gebiedsgerichte aanpakken en interbestuurlijke samenwerkingen.
‘Zorg voor een goed gezamenlijk verhaal’
Om te beginnen namen we een kijkje in diverse gebieden. “Het interbestuurlijk samenwerken loopt goed in Twente. Het Rijk zit steeds meer als partner aan tafel. Tegelijkertijd zoeken we ook breder de samenwerking op, met de andere zandgronden. We werken aan kennisuitwisseling en formuleren een gezamenlijke agenda voor de opgaven waar we als zandgronden voor staan. Dat doen we voor onszelf, maar zeker ook richting het Rijk, omdat we elkaar nodig hebben voor de verschillende opgaven”, aldus Rolf Oldejans, gemeente Enschede.
Ook in de Zuidwestelijke Delta krijgt het interbestuurlijk werken voet aan de grond volgens Didi Huysse, Broedplaats Zoet Water Schouwen Duivenland: “Onze broedplaatsen werken gestaag door. We hebben een aantal werkbezoeken gehad, en een afvaardiging van de provincie Zuid-Holland komt binnenkort.” LNV-verbinder Jitske van Laar schetst de situatie in Drenthe en Eems-Dollard: “Voor het vloedplan Eems-Delta zijn we aan de slag met de praktische uitwerking. Binnenkort organiseren we een sessie om hier breder bekendheid aan te geven.”
Bij het Rijk is eveneens veel in beweging, vertelt Olga van Kalles, programmamanager voor het Nationaal Programma Landelijk Gebied: “Het nieuwe NPLG is volop in voorbereiding. Diverse ministeries zijn steeds meer onderling in gesprek over een langetermijnperspectief voor het platteland. Dat is lastig, maar een gezamenlijke en integrale aanpak is heel hard nodig. Het NPLG moet daar richting aan geven. Daarbij zal het rijk niet alleen faciliteren, zoals bij het IBP VP, maar zeker ook met een inhoudelijke agenda komen.”
Is er iets dat gebieden ondertussen alvast kunnen doen? Wat moeten we verwachten? “Een goed, gezamenlijk verhaal met de nodige inhoud en onderbouwing uit gebieden helpt ons enorm om het NPLG op nationaal niveau vorm te geven”, zo geeft Olga aan. “Als gebieden zich goed hebben georganiseerd en opgaven en partijen al bij elkaar brengen, dan kan die structuur of platform ook voor het Rijk een logische plek zijn voor afstemming of ‘landingsplek’. Geef ons een duidelijke boodschap mee over wat je nog mist om die integrale rol goed op te kunnen pakken.”
‘Afdalen naar de boer’
Dan is het de beurt aan het Westerkwartier. Wethouder Pieter van der Zwan wijst om te beginnen op het spanningsveld dat je overal in Nederland aantreft op het platteland: “Cultuur, natuur en landbouw eisen elk hun eigen plek op. Bijvoorbeeld in een prachtig gebied als Middag Humsterland. Voor ons als gemeentebestuur is en blijft het de uitdaging om in dit krachtenveld komen tot eigen interbestuurlijke programmalijnen. Daarbij dagen we boeren, maar zeker ook andere belanghebbende partijen uit om participeren.”
Met het programma Westerkwartier Natuurinclusief streven gezamenlijke partijen naar een natuurinclusieve rendabele landbouw, zo legt programmaleider Irene van Dorp uit. Samen oplopen zijn ze daarbij in Groningen wel gewend, weet melkveehouder Freek Nieuwenhuis, Collectief Groningen West. “Er ligt een goede basis voor samenwerking met de overheden in ons gebied.”
Tegelijkertijd blijkt het lastig om een van de belangrijkste doelgroepen aan te haken: “Het heeft te lang geduurd voordat we zijn afgedaald naar de boer.” Hij wijt dit mede aan de voortslepende stikstofproblematiek. “LNV heeft wat mij betreft een mooie startvisie geschreven over kringlooplandbouw, en vervolgens bleef het lang stil.” Gelukkig zien ze in het Westerkwartier de laatste weken weer beweging: “In overleg met de overheden is er bijvoorbeeld voor twee boeren, die in verband met de stikstofuitstoot naar een ander staltype wilden, een oplossing gekomen. Dan merk je goed dat de verschillende overheden en andere partijen elkaar nodig hebben. Dat helpt als je een concreet probleem wilt tackelen.”
Kritische vrienden
Sander Band is vanuit het ministerie van LNV betrokken bij Westerkwartier. Hij reageert met bewondering op de woorden van Nieuwenhuis: “Ik denk dat we in het Westerkwartier onderling hele goede gesprekken aan het voeren zijn. Ik heb diep respect voor boeren die zich in zo’n bestuurlijk overleg blijven openstellen. Toen we IBP VP startten, zagen we niet aankomen dat een aantal opgaven zo’n stempel zou gaan drukken op het landelijk gebied. We staan aan de vooravond van grote veranderingen. Dan helpt het als je elkaar als kritische vrienden weet vast te houden.”
Vervolgens keek Bart Beukema, provincie Overijssel en lid van de Borgingswerkgroep IBP Vitaal Platteland vooruit: “Het netwerk Werkplaats Vitaal Platteland blijft tot einde 2021 nog bestaan. Ondertussen kijken we als vier overheden over de jaargrens heen. Hoe zorgen we dat de geleerde lessen beklijven, wat doen we met het opgebouwde netwerk en de onderlinge contacten? En vooral, hoe zorgen we dat we de gebiedsgerichte en interbestuurlijke manier van werken optimaal kunnen blijven voortzetten? Wat is daarvoor nodig?
Het is de verwachting dat het netwerk onder net nieuwe NPLG zal worden vervolgd. Maar, op welke manier? Wat hebben gebieden, overheden en andere partijen nodig? De borgingswerkgroep verzamelt aandachtspunten en behoeften en zullen deze op 9 december, op de laatste werkplaats van dit jaar, aanbieden aan hun eigen opdrachtgevers en het netwerk ‘overdragen’ aan het NPLG.
Na het plenaire programma, konden de deelnemers meedoen aan drie workshops. Benieuwd wat daar precies besproken is? Klik op onderstaande links voor een korte samenvatting en de sheets.